Polskie kluby i organizacje sportowe

Pierwszą był „Sokół”. Pierwsze gniazdo „Sokoła” na ziemiach polskich utworzono we Lwowie w 1866 r., natomiast na Śląsku w 1894 r. we Wrocławiu. Na Górnym Śląsku pierwsi sokoli pojawili się w Bytomiu. W 1902 r. powstał Śląski Okręg Sokoli jako szósty z kolei oddział Związku Polskich Towarzystw Gimnastyczno-Sportowych „Sokół” w Niemczech.

W 1905 r., na zjeździe sokolim w Poznaniu, uchwalono w związku z szykanami władz niemieckich w stosunku do „Sokoła” rezolucję, w której kładziono nacisk na uświadomienie i wychowanie narodowe młodzieży sokolej. Związek stał się więc z czasem w równej mierze organizacją polityczno-narodową jak sportową. „Sokół” zajmował się głównie działalnością gimnastyczną. Później, z chwilą pozyskiwania wykwalifikowanych instruktorów, zaczęto uprawiać lekką atletykę i gry zespołowe. Gniazdo „Sokoła” czyli podstawową komórkę organizacyjną założono w Raciborzu prawdopodobnie 15 lutego 1914 r. Prezesem został Józef Grzybek, naczelnikiem Władysław Wilmowicz. Już w pierwszych chwilach swego istnienia raciborski „Sokół” urządzał imprezy gimnastyczne, przeplatane śpiewem, deklamacjami i tańcami.
 
I wojna światowa spowodowała całkowity zastój w działalności „Sokoła”. Wielu jego członków powołano do wojska, a w stosunku do kilkunastu przywódców, m.in. prezesa organizacji górnośląskiej Józefa Dreyzy, zastosowano aresztowanie prewencyjne. Po wojnie „Sokół” odżył. Sytuacja polityczna nie sprzyjała jednak jego działalności sportowej. Wielu „Sokołów” brało udział we wszystkich trzech powstaniach śląskich. W 1920 r. górnośląski „Sokół” liczył około 17 tys. członków, skupionych w dziewięćdziesięciu gniazdach oraz szesnastu okręgach. Okręgiem nr 12 był Racibórz.
 
Gniazdo raciborskie liczyło po I wojnie 50 członków, a pod koniec 1920 r. już 68. Prezesem był wtedy Antoni Rostek, a naczelnikiem Augustyn Cieślik. Tak jak i wszystkie inne organizacje, również „Sokół” został dotknięty podziałem Górnego Śląska. 14 stycznia 1922 r., na zebraniu w Bytomiu, „Sokół” górnośląski podzielił się na dwa odrębne człony - polski i niemiecki. Dokonano także podziału majątku Związku.
 
W latach 1923-1927 działalność w Raciborzu ustała. W innych ośrodkach sokolich także nie było lepiej. Działalność w Niemczech odżyła w 1927 r. „Sokół” liczył w tymże roku osiemnaście gniazd, z których trzy znajdowały się na Górnym Śląsku. Jednym z nich było odnowione w lipcu 1927 r. gniazdo w Raciborzu. Jego wskrzesicielem był były prezes gniazda wrocławskiego, Kazimierz Malczewski. Liczyło ono początkowo dwadzieścia osób. W skład zarządu weszli: Franciszek Białdyga jako przewodniczący (był on także drugim wiceprezesem związku ogólnoniemieckiego), Alojzy Konieczny, Józef Grzonka, Edward Kapuścik i Antoni Kucza jako naczelnik. Kilka dni potem utworzono także gniazdo kobiece. Liczyło ono piętnaście osób z Jadwigą Malczewską, Agnieszką Śnierzą, Julią Gerlich, Genowefą Krewek i Apolonią Fojcik na czele. Zajęcia „Sokoła” odbywały się raz w tygodniu, w środę o godz. 19.30 w domu polskim „Strzecha”. Pierwszym, oficjalnym wystąpieniem gimnastycznym była uroczysta akademia zorganizowana z okazji święta 3 maja w 1928 r. Już wcześniej, bo w lutym 1928 r., odbyły się tzw. zimowe gimnastyczne pokazy „Sokoła”, które stały się później imprezą cykliczną.
#nowastrona# 
W 1929 r. „Sokół” raciborski brał udział we Wszechsłowiańskim Zlocie Sokołów w Poznaniu. Raciborzanie zostali entuzjastycznie przywitani przez pochodzącego z Raciborza prezydenta miasta, Cyryla Ratajskiego, twórcy raciborskiego ruchu młodzieżowego i współzałożyciela Domu Polskiego w Raciborzu - „Strzechy”. 6 kwietnia 1930 r., w związku z powstaniem gniazda „Sokoła” w podraciborskich Markowicach, zorganizowano tam zawody sportowe. Odbyły się biegi na 400 m oraz 1 i 3 km. Bieg na 3 km wygrał Antoni Grzonka z Raciborza. 8 lutego 1931 r. odbyły się w „Strzesze” tradycyjne pokazy zimowe. Na uroczystości, która zgromadziła wielu znakomitych gości pokazano ćwiczenia w trzech grupach - sokoląt, kobiet i mężczyzn. W tym czasie gniazdo raciborskie liczyło już ponad pięćdziesiąt osób. Także w 1931 r. raciborzanin Bolesław Konieczny wziął udział w dwumiesięcznym kursie gimnastycznym w Warszawie. Po powrocie do Raciborza objął naczelnictwo tutejszego gniazda po Władysławie Nowaku.
 
W czerwcu 1931 r. raciborzanie udali się do Cieszyna na jubileuszowe obchody tamtejszych „Sokołów”. Wizyty takie oraz rewizyty zaprzyjaźnionych gniazd zdarzały się bardzo często. Organizowano wtedy imprezy sportowe, wycieczki piesze, przedstawienia teatralne, muzyczne, śpiewacze, recytatorskie - głównie o zabarwieniu politycznym. Regularnie organizowano akademie z okazji rocznic narodowych. 15 listopada 1931 r. zorganizowano akademię z okazji setnej rocznicy powstania listopadowego połączoną z pokazami gimnastycznymi. Na obchody związane z czwartą rocznicą odnowienia gniazda raciborskiego, przypadającą także w 1931 r., zjechało do Raciborza stu dwudziestu gości, z attache kulturalnym RP dr Figlewiczem na czele.
 
22 maja 1932 r. raciborzanie brali udział w wyścigach rowerowych w Strzelcach Opolskich. Siedmioosobowa delegacja raciborskiego „Sokoła” wzięła też udział w odbywającym się w dniach 2-5 lipca 1932 r. IX Ogólnosłowiańskim Kongresie Sokolim w Pradze. 13 listopada 1932 r. odbyło się w „Strzesze” zebranie generalne gniazda. Liczyło ono wówczas 38 mężczyzn, 19 kobiet i 15 sokoląt. Wybrano nowe władze. Prezesem został Franciszek Białdyga. Na zebraniu pożegnano uroczyście, ale i z wielkim smutkiem, założyciela gniazda Kazimierza Malczewskiego, który opuścił Racibórz.
 
Rok 1933 zaczęto tradycyjnymi pokazami zimowymi. Dwustu zgromadzonych gości oglądnęło pokaz w wykonaniu trzydziestu ośmiu „Sokołów”. Zwieńczeniem programu gimnastycznego było utworzenie przez ćwiczących piramidy w kształcie polskiego orła.
 
W maju 1933 r. czterem raciborskim członkom „Sokoła”, jako jedynym przedstawicielom z Niemiec, udało się staraniem i kosztem starosty rybnickiego Wyględy wyjechać na zlot sokoli do Lwowa. W zlocie tym uczestniczyły gniazda „Sokoła” z Czechosłowacji, Rumunii, Jugosławii, Rosji, Polski i Niemiec. Został on zorganizowany z okazji 250. rocznicy bitwy pod Wiedniem. Raciborzanie byli tam podejmowani niezwykle serdecznie, m.in. uroczystym śniadaniem na koszt władz miasta. Uczestniczyli w pokazach gimnastycznych i defiladzie, którą odbierał naczelnik „Sokoła” w Polsce hrabia Zamoyski .
 
19 listopada 1933 r. odbyły się kolejne popisy zimowe. Oglądało je około stu pięćdziesięciu zaproszonych gości, w tym konsul RP Samborski z żoną. Pod koniec 1933 r. delegacja raciborska brała udział w zorganizowanym w Strzelcach Opolskich święcie sportowym Związku. W tamtejszej hali Banku Ludowego urządzono zawody w skoku w dal i wzwyż, zawody siatkarskie i piłki ręcznej. Na wolnym powietrzu urządzono zawody biegowe. W latach następnych działalność raciborskiego „Sokoła” wyraźnie osłabła. Było to związane z naciskami i szykanami władz hitlerowskich. W 1937 r. zostali aresztowani niektórzy działacze „Sokoła” górnośląskiego. Działalność Związku, chociaż wielce utrudniona i po części zakonspirowana, trwała jednak aż do wybuchu II wojny światowej.

Piotr Sput