Nejprawdziwszo historia życio

ŚLĄZOK U PIĄTKORZY
 
Je żech ciekawo czy kiery jeszcze pamiynto na kogo downiyj godali piątkorze? Starzi ludzie na pewno pamiyntajom taki coś jak ODR czyli Ochotniczo Drużyna Roboczo. Na ludzi robioncych w tej drużynie godali właśnie piątkorze, bo za swoja robota dostowali po piątce. Starzika do tej roboty namówiył kamrat Gustlik Krajczok ze Czernicy. Miyszkoł niedaleko, był siyrota i ni mioł sie kaj podzioć. Pijyndzy tyż mu brakowało. Starzik zaś nierod podorówka kopoł, tuż dugo se nie doł namowiać. Boł sie yno, że ich pryndko pogoniom bo przyjmowali od 17-ki a im 16 dziepiyro było. Umówiyli sie wczas rano, bo do Rybnika szli piechty. Tam piątkorze budowali bana aże do Żorów. Robotników mieli już za tela. Poradziyli im jednak coby sie przeszli do wsi Łąka kole Pszczyny. Szli cołki dziyń. Ze Rybnika do Pszczyny 22 kilometry, z Pszczyny do Łąki 11 kilometrów! Na szczyńcie przyjyni ich choć kapili sie wiela smarkocze majom lot, i że cyganiom, aż z uszów sie im kurzi. W końcu dali im kartki do magazynu kaj dostali arbajtancug, drugi ancug na ćwiczynia i trzeci taki piykny mundur na niedziela.  Ku tymu: koszula i spodnioki, kolbery do roboty, a na głowa furażerka, na kiero godało sie tu pitowa. W kuchni zaś dostali kartka ze sztymplym. Jak jom stracicie toście pojedli - padoł kuchorz. Rano zbiórka, rzykani: „Kiedy ranne wstajom zorze”, potym gimnastyka, śniodani i do roboty.
 
A robota nie była łatwo. Robiyli przi regulacji Wisły, kan były wielki zakrynta to ich prościyli, bo jak prziszła wielko woda, to na tych zakryntach sie wylywała. We trójka trza było naciepać 29 kolybów ziymie i to była szychta, abo 40 karów ziymi zawiyść tam kaj nie szło dojechać kolybom, sto kolików wbić do ziymi. Po wieczerzy był apel i rzykani. Śpiywali „Wszyski nasze dzienne sprawy” abo „Pod Twą obronę”.  Po wsi nie śmieli sami chodzić, yno co najmyni we dwóch. Miejscowi mieli na nich z górki skuli tego, że im robota odbiyrali i dyrek za darmo robiyli.
 
Starzik z kamratym Krajczokiym naszporowali se tych piątek na koło. Kupiyli go od cywila ze Łąki na poły za 20 zł. Starzik doł 10 zł i kamrat też 10 zł. Te koło nazywało sie Brenabor, a kieta to jeszcze miało piyńcioachtlowo. Było wspólne. Jak jechali na urlop to jedyn siedzioł na rułce, a drugi go wióz i tak na zmiana. Konsek tyn a konsek tyn.  Starzik u piątkorzy robiył rok bo szło mu o te piątki co były we szparkasie. Potym poszoł do szałociorza do Miedoni. Kamrat Gustlik ostoł zaś u piątkorzy, drugo czynść koła starzik mu podarowoł. Radowoł sie z tego fest a fest. Biydok nie wiedzioł wtedy co go w życiu czeko, a leko ni mioł. Bez wojna wylondowoł w Jugosławii. Partyzanty na plecach hakynkrojc mu wytli, chocioż przysiyngoł, że Niemiec z niego żodyn yno Ślązok, Polok. Potym kozali mu pole minowe przynś, a ci szli za nim. Przeszoł. Po wojnie ożyniył sie i robiył na grubie, ale jego ciyrpiynia sie nie skończyły. Tako choroba go chyciyła, że z lyków kiere dostowoł skóra mu slazowała płatami. Dzisio je już na wiyrchu i myśla, że se tam na tym kole jeździ.

POLOK NA PRZIMUSOWYCH
 
„Kożdy chłop od 18 do 65 lot mo się zgłosić do urzyndu pracy. Jeśli ni po dobroci, to go szupoki przywiodą” - pisało na słupach jak się napoczła II wojna światowo. Starzik poszoł, jako elwer dostowoł w tydniu 6 marek. Yno trwało to dość krótko bo za drugim razym już w pazurach trzimoł mało „niespodzianka”. Bilet na roboty przymusowe do Niymiec. Mioł 21 lot kiedy pod koniec listopada szoł na bana we Rydułtowach. W rynkach ściskoł mały kuferek. Kozali wziąć szczewiki, arbajtancug i jodła na trzi dni. Starzik od mamuliczki dostoł yno chlyb z fetym. Wiyncyj ni miała. Kiedy prziszoł na bana, oczy przeciyroł, palca nie szło wiś. Kole 300 chłopów czekało na rajza w nieznane. Po jakimu tu sóm? Kaj jadom? Nie wiedzieli. Cug przijechoł z Katowic, posłali te lepsze pulmany, a nie krowioki. Starzik skamraciył sie zaro ze Szymikiym i Binkiym z Pszowa. Jechali i jechali. Końcowa stacja nazywała sie Limburg a.d.Lehn, w prowincji Westerwald. Chłopy z żuru a strach ich nie opuszczoł. Toż lepszy sie im zaro zrobiyło jak trefili sie praje somsiody: Lyjo Dzierżawa, Wiluś Bura z Czernicy, Jonek Świynty i Antek Klimża z synkiym z Łukowa, Szymik i Stebel z Pszowa, Bobrzyk z Krzyżkowic. Wszyscy do kupy budowali autostrada. Młodym na rynkow przyszyli wielki P, co znaczyło, że som Poloki, z geltagu brali im za to 15 %. Robota była ciynżko. Dziesiyńć godzin dziynnie. Potym ajntopf, jedyn wojskowy chlyb na poły do dwóch kamratów, margaryna, marmelada i blutwuszt. 
 
Piyrszy barak nie idzie dzisio do roboty - usłyszeli pewnego razu. Przyjechoł dochtór, zymby oglondoł, fotografki im robiyli.

NIYMIEC NA WOJNIE
 
Z dnia na dziyń dowiedzieli sie, że idom na front. Z dnia na dziyń zostali Niymcami. Literka P kazali im symnyć, 15% wypłaciyli. Kiedy przyszoł du dom dowiedzioł sie, że dwóch jego braci: Paulka i Jerzyka też do Wehrmachtu wziyni. Sztyrech synków od sąsiada, kiery za powstańczo przeszłość w Oświyncimiu zginył, tyż. Żodyn nazod nie prziszoł. Karlik i jego dwa braciki szczynśliwie du dom prziszli. Najmłodszy Pulek ciynżo ta wojna przeżywoł. W Rusyji zostoł ciynżko ranny. Leżoł w roztomańtych lazaretach. Na front sie nie zgłosiył. Naprzód ukrywoł sie u swoi lipsty, potym jak myślicie kaj prziszoł? Do mamulki. Kiero matka by swojigo dziecka w potrzebie nie przyjyna? Skryli go we pywnicy, w wykopanej w murze dziurze. A żandarmów coraz wiyncyj krynciyło sie kole chałupy, tóż ślady musieli zaciyrać. Mamulka brała gnój i pyrskała nim po wszystkich schodkach po kierych szoł, a yno ona wiedziała, że Pulek sie ukrywo. Jak już sie fest gorko zrobiyło, zaczli kopać tunel. On kopoł, a mamulka kożdy dziyń  we zopasce ta ziymia na pole wynosiła. Praje dwa miesiące. Kożdy dziyń jedyn meter chodnika jechali. Z Pulka kurzok był wielki tóż matka zbierała mu liści co sie mianowały koński jynzyki. Suszyła ich, mazała pocukrowanom wodom ze śliwek. Ku tymu suła trocha korzynio i cigareta gotowo. W końcu spatrzyli mu lewe papiery i stoł sie Iwan Pucyn bo jako Ukrainiec szczewiki Niymcom pucowoł. 
 
A Starzik Karlik na wojnie dali siedzioł. W lipcu 1945r. opowożył sie uciyc z ruskigo transportu. Stoli w Poznaniu, wiedzioł, że abo tera, abo cały do dom już nie przidzie. Udało sie.

I ZAŚ ŚLĄZOK
 
Tam zaczon swoja ponć. Pora dni szoł piechty do dom. Do swoji ślubnej i syna Gerarda, kierego dziepiyro roz w życiu widzioł. Kole Dzimiyrzy znojd sie jak już było cima. Ku tymu zamglone jak diosi. Z daleka ujrzoł krziż, tyn przi kierym za młodu nieroz rzykoł. Coby sie w tym cimoku nie stracić wiedzioł, że styknie iść ku nimu, na przimo bez pola i bydzie doma. Tak tyż zrobiył. Szoł i rzykoł. Nad ranym ściskoł sie już z familijom. Klynknył i łzy mu po licach leciały kiej sie dowiedzioł, że pole ku krziżu i ku chałupie było cołki zaminowane. Był pewiyn krziż uratowoł mu życi. Ale nie yno tyn jedyn roz. Trzi dni nieskorzi coś szpryngło. Wylecioł, a kole krziża leżoł bajtel z urwanom przez mina szłapom. Ludzie ryczeli, ale żodyn nie opowożył sie po synka na minowe pole wlyź. Starzik wyniós bajtla i owinył mu bolawo szłapa. Kiejby ni ta starzikowo pomoc, jak padoł dochtór, synek by sie wykrwawiył na śmierć.
 
Lata leciały, krziż sie starzoł. Ze dwa razy przekipnył go wiater. Drzewo gniyło. Starzik tyż sie starzoł i ni mioł już siyły sztyjc obulonego krzyża stawiać. Myśl o nowym nie dowała mu pokoju. W styczniu 1998 r. zaczon swoja drugo ponć. Chodziył po wsi pinióndze zbierać. Na krziż. Nowy stoji gynał kaj stary. Staruszka spolyli, bo przeca śwynconego sie nie wyciepuje. Kiery chcioł móg se kónsek starego krziża wziónść na pamiontka. Mur berliński jak rozkopali - godoł starzik - to se po kónsku brali, bo im otwar droga na Zachód, a nom krziż otwar droga do nieba. I doł nom po takim krzyżyku. Jo se go móm fest w zocy. Tak jak starzika Karlika. A tera może Was zaskocza. To ni ma mój starzik. Dwa moji starziki: Boleś i Adolf już nie żyjom. Tyn ostatni mie w życiu tela nauczył co wielko biblioteka. Nauczył mie przocio ludziom, prawda godać i śpiywać pieśniczki synkowi jak kartofle szkrobia. Ale na nikiere mondre sprawy byłach za gupio, za młodo. Byłach przedsia. Tóż fest Pomboczkowi dziynkuja, że mi sie narodziył… trzeci starzik. Nie kożdy mo taki szczyńści. Ale prosza was, porozglądejcie sie doporządku mono kole was żyje taki starzik czy starka i czeko cobyście sie sniom bonkawa wypiyli, pogodali, cierpliwie wysuchali. Co może być wiyncyj wert?

Aleksandra Matuszczyk - Kotulska