Nowoczesna eko-dydaktyka

Realizacja przedsięwzięcia była możliwa dzięki pomocy finansowej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z Katowic. Dzięki temu ekspozycja w Rudach przyczyni się do poszerzenia istniejącej bazy dydaktycznej Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego o kolejny tego typu obiekt, który służy szeroko pojętej edukacji regionalnej w zakresie przyrody i historii.
 
Dotychczas jedyną bazę Oddziału ZPKWŚ w Rudach do prowadzenia zajęć teoretycznych z zakresu przyrody i ekologii stanowiła sala wykładowa wyposażona w sprzęt audio-wizualny oraz plenerowy skansen górnictwa i hutnictwa rud żelaza. Większość zajęć organizowanych w Ośrodku odbywała się zatem w terenie, co skutkowało uzależnieniem od kaprysów aury.
 
Podstawowym założeniem przy tworzeniu nowego kompleksu było to, aby teoria przeplatała się tam z praktyką, a wiedza podawana w przekazie ustnym i za pośrednictwem środków audio-wideo na bieżąco była weryfikowana w trakcie ćwiczeń. Chodziło zatem o to, aby kompleks nie był muzealną ekspozycją, którą można jedynie oglądać w sposób bierny, ale o to żeby stworzyć bazę do prowadzenia zajęć aktywizujących ucznia w możliwie największym stopniu - mówi Grzegorz Osielski, specjalista ds. edukacji w ZPKWŚ w Rudach.
 
Pokuszono się przede wszystkim o zmianę formuły ekspozycji, w ramach której eksponaty, plansze można a nawet trzeba dotykać, przekładać, przemieszczać i dowolnie kształtować jak w ogromnej układance. Powstały cztery główne ekspozycje zajmujące w sumie cztery duże pomieszczenia i kilka mniejszych o łącznej powierzchni 187 m kw. Służą one prezentacji trzech głównych zagadnień - przyrody, historii oraz prehistorii Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. We wszystkich poruszany jest wątek ekologiczny, który spina wszystkie w całość.
 
Część przyrodnicza kompleksu przedstawia dwa najbardziej charakterystyczne dla naszego obszaru ekosystemy, czyli las i wodę. W ramach ekspozycji „Ekosystem lasu” wykonano makietę obrazującą zagadnienie piętrowości szaty roślinnej tego środowiska. Na odpowiednich wysokościach umieszczono na niej spreparowane zwierzęta, aby w ten sposób zobrazować piętrowość leśnej fauny. Elementami praktycznymi są trzy stanowiska służące zgłębianiu prezentowanych zagadnień poprzez zabawę dydaktyczną. Są to dwa pokaźnych rozmiarów schematyczne rysunki naścienne i jeden na tablicy z płyty wiórowej. Zamontowano też haki służące wieszaniu uprzednio przygotowanych 40 tablic.
 
Uczniowie mogą tu sami zdobywać i sprawdzać swoją wiedzę, przyczepiając tabliczki z wizerunkami zwierząt leśnych na odpowiednich wysokościach, w których - ich zdaniem - dane zwierzę przebywa w naturze. Podobnie wygląda zabawa w rozpoznawanie konkretnych gatunków drzew. Odpowiedni rysunek schematyczny przedstawiający ogólny widok drzewa, jego liść w zbliżeniu, kwiatostan i owoc należy powiesić pod odpowiednim opisem. Na tej samej zasadzie opiera się zadanie polegające na ułożeniu leśnego łańcucha pokarmowego. We wszystkich tych zadaniach - co niezmiernie ważne - mogą być stopniowane trudności, co umożliwia prowadzenie zajęć z różnymi grupami wiekowymi - wyjaśnia Grzegorz Osielski.
 
Całość wygląda bardzo atrakcyjnie. Ekspozycja została podświetlona oświetleniem punktowym, a podłoże odpowiednio zaaranżowane.
 
Uwaga uczniów z pewnością skupi się na środowisku wodnym. Oglądać można dwa 240 i jedno 120-litrowe akwaria. Wszystkie zostały wyposażone w odpowiedni sprzęt natleniający i filtrujący wodę oraz niezależne oświetlenie. W każdym urządzono przekrój danego ekosystemu wód śródlądowych. Akwaria zarybiono rybami i rakami charakterystycznymi dla danego ekosystemu.
 
Podobnie jak w przypadku ekspozycji prezentującej las jako środowisko życia, część praktyczna sali, z charakterystycznymi dla naszego Parku środowiskami wodnymi, składa się z kilku stanowisk rozwijających kreatywne myślenie dzieci. Dwa z nich to także mega-układanki, w których uczestnicy zajęć odtwarzają łańcuchy pokarmowe w akwenach wody stojącej i w rzece. Służą temu również odpowiednio zaaranżowane ściany z hakami i zdejmowanymi tablicami w łącznej liczbie 19. W tym samym pomieszczeniu istnieje możliwość omawiania zagadnienia strefowości wód płynących dzięki opartemu na podobnym schemacie stanowisku. Wolne miejsca na ścianach zostały wykorzystane do prezentacji rysunków poglądowych o następującej tematyce: torfowiska, cyrkulacja gęstościowa wody w akwenie, warstwowość wód stojących - objaśnia z pasją Osielski.
 
Ostatnie wolne miejsce w tej sali - duży parapet podokienny posłużył do zaprezentowania dwóch podstawowych gatunków ptactwa wodnego występującego powszechnie na terenie województwa śląskiego.
 
Trzecia część kompleksu ma służyć prowadzeniu zajęć, których tematem jest historia i prehistoria regionu w aspekcie relacji zachodzących między człowiekiem i przyrodą. W największej sali zgromadzono eksponaty i wykonano repliki związane z działalnością cystersów jako prekursorów ekologii na Śląsku - twórców i propagatorów idei zrównoważonej gospodarki. Poszczególne działy otrzymały oddzielne oświetlenie punktowe. Ściany zapełniono ośmioma tablicami poglądowymi, które wyposażono w dodatkowe punktowe oświetlenie po jednym dla każdej. W ten sposób powstało coś w rodzaju żywego muzeum, gdyż i tu typowa ekspozycja uzupełniona jest elementami angażującymi do nauki poprzez zabawę.
 
Przy stanowiskach omawiających poszczególne dziedziny zrównoważonej gospodarki cystersów przygotowano łącznie siedem konkursów dla uczestników zajęć, które: ćwiczą zdolność twórczego myślenia (budownictwo cysterskie), służą sprawdzaniu wiedzy przyrodniczej (herbarium, gospodarka leśna), pogłębiają wiedzę z zakresu historii języka polskiego (skryptorium), pomagają wyrabiać zręczność (piwowarstwo, gospodarka rybna).
 
Dzięki tak licznym konkursom, dotyczącym tak wielu zagadnień, zajęcia w Kompleksie będą miały charakter interdyscyplinarny.
 
W ostatnim z pomieszczeń znajduje się ekspozycja prezentująca początki gospodarowania człowieka na terenach dziś znajdujących się w granicach Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Najwięcej miejsca poświęcono tu epoce kamienia, z której pochodzą najstarsze, naukowo potwierdzone dowody na gospodarowanie ludzi na tych ziemiach. Zaaranżowano tutaj scenkę z życia codziennego z wykorzystaniem pięciu manekinów i licznych replik narzędzi, broni, przedmiotów kultu sił przyrody oraz domostwa.
 
Dość dużą atrakcją jest też z pewnością stanowisko multimedialne wyposażone w: rzutnik, projektor i komputer multimedialny. Na potrzeby tego stanowiska powstały dwa pierwsze programy komputerowe prezentujące:
- wartości przyrodnicze i historyczne Parku Krajobrazowego „CKKRW” (HTML)
- owady Parku Przypałacowego (POWER POINT)
- drzewa Parku Przypałacowego (POWER POINT).

Na podstawie materiałów
dostarczonych przez PK „CKKRW” opracował (mat)