Dlaczego „zielona transformacja” zaczyna się 1000 metrów pod ziemią?

Czym jest zielona transformacja?

Krótkiej, ale treściwej odpowiedzi na tak postawione pytanie udzielił Frans Timmermans – wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej do spraw Europejskiego Zielonego Ładu: „Do 2050 r. działalność gospodarcza w Unii Europejskiej powinna przestać zanieczyszczać nasze powietrze, wody i środowisko naturalne”. Ta krótka wypowiedź wyjaśnia w największym skrócie pojęcie zielonej transformacji i kierunku, w jakim zmierza gospodarka Unii Europejskiej. Zanieczyszczanie powietrza kojarzy się z dymiącymi kominami fabryk i kopalniami węgla, a jego ochrona – z farmami wiatrowymi i panelami solarnymi, które produkują energię z wiatru i słońca. Należy jednak pamiętać, że te dość powszechne skojarzenia tylko na pewnym poziomie ogólności odpowiadają prawdzie, bo rzeczywistość jest bardziej złożona.

Energii ze słońca i wiatru nie da się wyprodukować bez stali

Wspomniane panele fotowoltaiczne czy wiatraki trzeba z czegoś wyprodukować. Materiałem niezbędnym do wytworzenia tych, ale również wielu innych produktów – od śrub, przez noże, wiertła, blachy po np. części samochodowe (w tym samochody elektryczne) czy elementy farm wiatrowych – jest stal. Zapotrzebowanie na stal na świecie jest ogromne. Produkcja stali w 2021 roku wyniosła 2 mld ton. Na tym polu przodują Chiny, które odpowiadają za nieco ponad połowę globalnej produkcji stali. Na drugim miejscu jest Unia Europejska, która w 2021 roku wyprodukowała 152 mln ton stali. Tylko niewielki odsetek produkcji stali jest produkowany bez użycia węgla w tzw. piecach łukowych. Większość stali na świecie (72 proc.) wytwarza się w procesie wielkopiecowym z użyciem koksu, czyli produktu będącego pochodną węgla koksowego.

– Nie da się wyobrazić współczesnego świata bez stali. By wyprodukować 1 MW energii słonecznej potrzeba 40 ton stali – powiedział Tomasz Ślęzak z ArcelorMittal podczas Europejskiego Kongresu Finansowego w Sopocie (5 – 7 czerwca 2023 roku). ArcelorMittal to globalny producent stali, do którego należą m.in. huty w Dąbrowie Górniczej, Krakowie, Świętochłowicach oraz w Sosnowcu.

Produkcja stali opiera się na węglu

W produkcji stali wykorzystuje się rudę żelaza, wapień, złom stalowy, wodę oraz powietrze, a także węgiel koksowy. Każda tona stali powstaje dzięki użyciu 400 kilogramów koksu, a do jego wytworzenia niezbędne jest 560 kg węgla metalurgicznego. Węgiel koksowy to specyficzna odmiana węgla kamiennego, z którego w procesie obróbki termicznej wytwarza się koks. Koks charakteryzuje się wysoką wartością opałową*, wysoką zawartością czystego węgla oraz niewielkim poziomem zanieczyszczeń. Te właściwości mają ogromne znaczenie dla przemysłu hutniczego, w którym koks jest nie tylko paliwem, ale również czynnikiem biorącym udział w chemicznych reakcjach przemiany surowej rudy żelaza w żelazo. Nic dziwnego, że Unia Europejska umieściła węgiel koksowy na Liście Surowców Krytycznych, czyli niezbędnych dla przemysłu i całej gospodarki. – Surowce krytyczne są niezbędne w szeregu sektorów strategicznych, w tym przemysłu o zerowej emisji netto, przemysłu cyfrowego, lotniczego i kosmicznego oraz sektora obronnego – podkreśliła Komisja Europejska w komunikacie prasowym, który został wydany w pierwszym kwartale tego roku (w tym roku węgiel koksowy po raz kolejny został wpisany na wspomnianą Listę Surowców Krytycznych, lista jest aktualizowana co cztery lata).

– Wiele czasu poświęcamy na tłumaczenie, że węgiel nie jest pojęciem jednorodnym, że bez węgla koksowego nie ma stali, a bez niej nie ma rozwoju cywilizacji. Nasz węgiel jest potrzebny społeczeństwu – powiedział Tomasz Cudny, prezes zarządu JSW S.A., podczas Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach (24 – 26 kwietnia 2023 roku). Prezes JSW odniósł się m.in. do sprawy tzw. rozporządzenia metanowego, które w pierwotnym kształcie miało nałożyć na przedsiębiorstwa zajmujące się wydobyciem węgla drastyczne normy emisji metanu. Ostatecznie rozporządzenie zostało przyjęte w kompromisowym kształcie, o co zabiegała m.in. strona polska.

Rola JSW w zielonej transformacji

Cały ten ciąg zależności prowadzi do tytułowej konstatacji, że zielona transformacja zaczyna się 1000 metrów pod ziemią, bo właśnie tam wydobywa się węgiel koksowy. Największym producentem węgla koksowego w Unii Europejskiej jest Jastrzębska Spółka Węglowa. W 2022 roku produkcja węgla koksowego w kopalniach KWK Borynia – Zofiówka – Bzie, KWK Budryk, KWK Knurów – Szczygłowice i KWK Pniówek wyniosła 11 mln ton. W skład Grupy JSW S.A. wchodzi spółka JSW Koks, która zarządza koksowniami Przyjaźń, Radlin oraz Jadwiga. Produkcja koksu przez JSW Koks w 2022 roku wyniosła 3,2 mln ton.

W pierwszym kwartale 2023 roku JSW wyprodukowała 3,4 mln ton węgla koksowego i prawie 0,8 mln ton koksu. Zasoby operatywne JSW umożliwiają utrzymanie wydobycia do 2084 roku.

Za tymi liczbami kryje się praca wielu ludzi. W JSW S.A. pracuje około 22 tys. osób, co plasuje spółkę na liście największych polskich pracodawców. Dodajmy, że JSW jest jedną z największych spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (kapitalizacja spółki to ponad 5 mld zł).

JSW na zielonej ścieżce

Sama Jastrzębska Spółka Węglowa podejmuje również własne działania na rzecz minimalizowania wpływu działalności na klimat i środowisko. W perspektywie średnioterminowej JSW zamierza zredukować swój ślad węglowy do 2030 roku o 30 proc. względem 2018 roku. W perspektywie długoterminowej JSW dąży do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. – Nie tylko wydobywamy węgiel koksowy, ale dokładamy wszelkich starań by proces ten odbywał się z szacunkiem dla środowiska naturalnego. Wynika to wprost z zapisów Strategii Środowiskowej Grupy Kapitałowej JSW, która zakłada osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku – powiedział Wojciech Kałuża, zastępca prezesa zarządu JSW, podczas Kongresu 590, który odbył się w Warszawie (22 – 23 czerwca 2023 roku). Te działania zostały zauważone i docenione przez międzynarodową agencję ratingową CDP z Wielkiej Brytanii, która sklasyfikowała JSW wśród czołowych światowych firm podejmujących działania na rzecz klimatu.

* Około 30 MJ/kg, dla porównania wartość opałowa drewna opałowego wynosi 15,6 MJ/kg, węgla kamiennego wykorzystywanego w elektrowniach zawodowych 21,3 MJ/kg, a węgla brunatnego wykorzystywanego w elektrowniach 8,65 MJ/kg).